Psy i koty, u których zdiagnozowano nowotwór, stanowią dużą grupę pacjentów w gabinecie weterynarza. Nowotwór u psa i kota jest częstym schorzeniem. Jak podkreślają eksperci, dzięki zastosowaniu odpowiednich diet, szczepień ochronnych oraz fachowej pomocy medycznej, zwierzęta dożywają coraz częściej sędziwego wieku. Oznacza to, że można spodziewać się rosnącej liczby nowotworów wykrywanych u zwierząt. Szacuje się, że choroba nowotworowa stanowi przyczynę śmierci około 30-50% psów i kotów. Należy pamiętać, że dzięki rozwojowi onkologii weterynaryjnej wiele zwierząt udaje się skutecznie wyleczyć. Statystycznie, ponad połowa ogółu czworonożnych pacjentów trafiających do weterynarza miała, ma lub zachoruje na nowotwór. Poniższy poradnik Nowotwór u psa i kota zawiera najważniejsze informacje dotyczące rozwoju, objawów, diagnostyki oraz wykrywania chorób nowotworowych u zwierząt. SPIS TREŚCI: Nowotwór u psa i kota – jak powstaje Rodzaje nowotworów u kotów i psów Najczęstsze objawy choroby nowotworowej u zwierząt Jak wykryć nowotwór u psa i kota Badania obrazowe i diagnostyka onkologiczna czworonogów Nowotwór u psa i kota – jak powstaje Nowotwór u psa i kota należy definiować jako niezapalny rozrost tkanki prawidłowej, którego istotą są zmiany w aparacie genetycznym przekazywane komórkom potomnym, postępujące i nie cofające się pomimo usunięcia przyczyny, która ów rozrost wywołała. Komórki nowotworu nie poddają się mechanizmom regulacyjnym ustroju, a w obszarach objętych procesem nowotworzenia proliferacja (mnożenie się) komórek ma zdecydowaną przewagę nad ich obumieraniem. W związku z tym, że komórki guza wykazuję duże zapotrzebowanie na substancje energetyczne i budulcowe, uzyskują je kosztem innych komórek gospodarza. Miejscem wyjścia nowotworu u psa lub kota może być każda tkanka i każdy narząd w obrębie organizmu. Nowotwory u psów i kotów (oraz ludzi) powstają jako efekt gromadzenia się uszkodzeń w materiale genetycznym (mutacji), których z pewnych powodów nie udaje się naprawić. Do przekształcenia się zdrowej komórki w nowotworową potrzeba co najmniej kilku mutacji w obrębie jednego genomu. Kluczową i najbardziej niebezpieczną cechą procesu nowotworowego, która decyduje często o rokowaniach jest niepohamowany rozrost w obrębie tkanek pacjenta oraz zdolność do rozprzestrzeniania się w obrębie całego organizmu (przerzuty nowotworowe). Rodzaje nowotworów u zwierząt Nowotwory u psów i kotów dzieli się na nowotwory niezłośliwe, nowotwory złośliwe oraz rozrosty półzłośliwe (miejscowo złośliwe). Nowotwór niezłośliwy u psa i kota – cechuje go ekspansywny wzrost, brak naciekania sąsiednich tkanek oraz zdolności do przerzutowania. Guzy niezłośliwe (łagodne) rosną powoli, a po osiągnięciu pewnych rozmiarów mogą przestać rosnąć. Typową cechą guzów łagodnych u psów i kotów jest obecność torebki utworzonej przez tkankę łączną otaczającą guz. Nowotwór złośliwy u zwierząt – cechuje naciekowy wzrost, a jego komórki zdolność do wnikania w otaczające tkanki. Nowotwory złośliwe mają zdolność przerzutowania do innych narządów w organizmie. Nowotwory miejscowo złośliwe u psów i kotów – charakteryzują się tym, że rosną naciekowo, wnikając pomiędzy struktury tkanek, ale nie posiadają zdolności do dawania przerzutów odległych. Przyjmuje się, że nowotwory półzłośliwe u zwierząt mogą dawać wznowy po niedoszczętnym wycięciu chirurgicznym ZOBACZ: CO TO JEST NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY Objawy nowotworu u psa i kota Objawy i konsekwencje wynikające z obecności nowotworu w organizmie zwierząt mogą być różne. Zależą one od stopnia zaawansowania nowotworu, jego postaci, sposobu szerzenia się oraz narządu, w którym znajduje się ognisko choroby. Wpływ choroby nowotworowej na organizm psa i kota może mieć charakter ogólnoustrojowy lub miejscowy. Zdarza się, że obecność guza jest bezobjawowa i nie wpływa na organizm gospodarza, a zmiana zostaje wykryta przypadkowo podczas badań diagnostycznych lub w czasie sekcji zwłok. Niektóre narządy u psów i kotów posiadają sporą rezerwę czynnościową, dlatego objawy nowotworu i niewydolności pojawiają się u zwierząt dopiero w późnym stadium choroby nowotworowej. Najczęstsze symptomy choroby nowotworowej u kota i psa Objawy miejscowe działania nowotworu u psa i kota wynikają z fizycznej obecności masy guza nowotworowego w organizmie zwierzęcia oraz charakteru jego wzrostu. Rosnący guz nowotworowy u psa może powodować ucisk naczyń krwionośnych (zawał, niedokrwienie), ucisk naczyń chłonnych (obrzęki, gromadzenie się chłonki), ucisk przewodów wyprowadzających gruczołów (zastój żółci, torbiele gruczołów), niedrożność przewodu pokarmowego, zatkanie dróg moczowych czy utrudnione oddychanie. Nowotwór u kota rozwijający się w obrębie jamy ustnej może powodować trudności z pobieraniem i żuciem pokarmu, co prowadzi do chudnięcia i utraty wagi. W wielu przypadkach nowotworów u psów i kotów dochodzi do przerzutów do płuc, co prowadzi do zaburzeń oddychania oraz zapalenia płuc. Nawet niewielkie guzki w obrębie ośrodkowego układu nerwowego mogą wiązać się z wystąpieniem zaburzeń neurologicznych (padaczka, zmiana zachowania) i obrzęku mózgu. Do ogólnoustrojowych objawów nowotworu u kotów i psów należy wyniszczenie (kacheksja nowotworowa) związane z mniejszym apetytem, bolesnością przeżuwania, apatią czy depresją ośrodka apetytu) oraz utrata masy ciała. U psów i kotów z zaawansowaną formą choroby nowotworowej występuje często niedokrwistość oraz zaburzenia krzepliwości krwi. Chorobie nowotworowej u zwierząt towarzyszy często gorączka, która nierzadko stanowi jedyny symptom raka wykrywany podczas badania klinicznego. ZOBACZ: NAJCZĘSTSZE OBJAWY RAKA Jak wykryć nowotwór u psa i kota? Diagnostyka onkologiczna. Zadaniem specjalisty (lekarza weterynarii) do którego trafia pies z podejrzeniem nowotworu jest w pierwszej kolejności określenie czy ma on faktycznie do czynienia z procesem nowotworowym, czy nie. Jeśli lekarz potwierdzi, że u psa lub kota rozwinął się nowotwór, to następnym etapem jest próba określenia jego charakteru, typu histogenetycznego oraz tkanki z której się wywodzi. W przypadku nowotworu złośliwego niezbędne jest określenie stadium zaawansowania guza pierwotnego, stanu węzłów chłonnych i obecności ewentualnych przerzutów. Idealnym rozwiązaniem byłoby, gdyby weterynarz dysponował wszystkimi badaniami i procedurami diagnostycznymi. W praktyce, koszty badań i leczenia pokrywa właściciel psa lub kota, który nie zawsze jest wstanie opłacić wszelkie procedury. W takiej sytuacji to przed specjalistą stoi zadanie wyboru niezbędnego minimum testów diagnostycznych w danym przypadku. Diagnostyka onkologiczna u psów i kotów opiera się na szczegółowym wywiadzie klinicznym, badaniach laboratoryjnych, diagnostyce obrazowej, ocenie cytopatologicznej oraz badaniu histopatologicznemu. W przypadku potwierdzenia choroby nowotworowej u psa lub kota konieczne jest również określenie jej zasięgu miejscowego i ogólnego. W onkologii opracowano specjalny system klasyfikacji TNM, który umożliwia czytelny opis zasięgu choroby oraz ma znaczenie w planowaniu terapii. Badanie kliniczne i wywiad W przypadku niektórych zmian umiejscowionych na powierzchnia ciała zwierzęcia prawdopodobieństwo rozpoznania nowotworu możliwe jest już podczas badania klinicznego i wywiadu z lekarzem. Ocenie podlegają: wiek, rasa, płeć pacjenta, lokalizacja zmiany, jej wygląd, charakter i dynamika wzrostu oraz choroby współtowarzyszące i wcześniejsze leczenie. Badanie przedmiotowe przeprowadzone przez doświadczonego weterynarza pozwala odróżnić potencjalny nowotwór u kota lub psa od krwiaka, ropnia czy przepukliny. Elementem wstępnej diagnostyki w kierunku nowotworu u psa lub kota jest także badanie i macanie węzłów chłonnych. W większości wypadków – małe, dobrze odgraniczone i nie związane z otoczeniem guzki to zmiany łagodne. Ogniska większe, twarde, naciekające i nieprzesuwalne względem tkanek otaczających, pokryte owrzodziałą skórą mogę mieć charakter złośliwy. Diagnostyka i badania obrazowe u psów i kotów Diagnostyka obrazowa stanowi nieodzowne narzędzie w większości przypadków, w których istnieje duże prawdopodobieństwo nowotworu u psa lub kota. Badania obrazowe służą do potwierdzenia obecności guza, określenia stadium zaawansowania choroby, zaplanowania leczenia (zabieg chirurgiczny, radioterapia) oraz oceny skuteczności zastosowanej terapii onkologicznej. Wybór optymalnego badania diagnostycznego zależy od lokalizacji zmiany, dostępności metody oraz możliwości finansowych właściciela czworonożnego pacjenta. Podstawową, ogólnie dostępną i stosunkowo tanią metodą obrazowania w onkologii weterynaryjnej jest badanie rentgenowskie. Badanie RTG znajduje zastosowanie u psów i kotów w ocenie narządów jamy brzusznej, zmian w obrębie śródpiersi i płuc. Od kilku lat popularność zyskuje tomografia komputerowa, której tzw. czułość i swoistość jest na zadowalającym poziomie. Badanie tomografem komputerowym u kotów i psów stosuje się w przypadku ognisk zlokalizowanych w obrębie klatki piersiowej i głowy. Zastosowanie kontrastu pozwala na określenie zasięgu procesy nowotworowego przez zabiegiem chirurgicznym czy radioterapią. Szeroko dostępnym i popularnym narzędziem diagnostyki obrazowej narządów wewnętrznych psów i kotów jest ultrasonografia. Szczególna wartość diagnostyczna badania USG dotyczy oceny narządów jamy brzusznej, tarczycy, śródpiersia i gałki ocznej. Badanie echokardiograficzne umożliwia ocenę guzów serca. Jedną z doskonalszych metod obrazowania jest badanie za pomocą rezonansu magnetycznego. Badanie rezonansem magnetycznym u psa czy kota jest przydatne w przypadku nowotworów ośrodkowego układu nerwowego, tkanek miękkich układu ruchowego oraz w ocenie zajęcia tkanek miękkich przez rozrost kostniakomięsaka kości kończyn. Badanie endoskopowe u psów i kotów polega na badaniu wnętrza ciała zwierzęcia przy zastosowaniu endoskopów. Oprócz oceny błony śluzowej przewodu pokarmowego endoskop umożliwia pobranie materiału do badania cytopatologicznego i histopatologicznego. Badanie cytopatologiczne i histopatologiczne guza u zwierząt Badanie cytopatologiczne w onkologii weterynaryjnej określane jest jako łatwa, mało inwazyjna i niedroga metoda rozpoznawiania nowotworów u psów i kotów. Służy ona bardziej do potwierdzenia obecności rozrostu niż jego wykluczenia. Cytopatologia polega na na ocenie pojedynczych komórek bez możliwości oceny architektonicznej tkanki. Badanie cytopatologiczne jest przydatne w sytuacji, w której właściciel kota lub psa rezygnuje z dalszej diagnostyki i leczenia, gdy dowiaduje się o potrzebie przeprowadzenia zabiegu diagnostycznego (biopsja wycinkowa) w znieczuleniu ogólnym. W wielu przypadkach procedura pozwala na określenie ostatecznego rozpoznania. Jak podkreślają eksperci, biopsja cienkoigłowa jest metodą bezpieczną dla zwierząt. Do rozpoznania nowotworu u psa lub kota decydujące znaczenie ma badanie mikroskopowe wycinka lub zmiany usuniętej podczas zabiegu chirurgicznego. Wynik badania histopatologicznego guza nowotworowego stanowi podstawę do zaplanowania dalszego postępowania i terapii. Kluczowe znaczenie odgrywa tu ocena stopnia złośliwości histologicznej. Analizę materiału pobranego od psów i kotów w ramach badania histopatologicznego powinien przeprowadzić doświadczony patolog, specjalizujący się w weterynarii. źródła: R. Sapierzyński, Onkologia praktyczna psów i kotów, Wrocław 2018; Jane M. Dobson, B. Duncan X. Lascelles, Onkologia psów i kotów, Łódź 2018. PRZEJDŹ DO: AKTUALNOŚCI